Bu yazı Zeynep Çiftçibaşı tarafından yazılmıştır.

Herkese merhabalar, bugün kripto dünyasında çok konuşulan ve önem arz eden merkeziyetsizliğe göz atıyoruz.

Kıyaslamalara geçmeden önce merkeziyetsizlik ne demek onu anlayalım: Merkeziyetsizlik en basit ve kısa hali ile tüm paydaşların eşit olduğu sistemdir. Burada en çok karıştırılan nokta merkeziyetsizlik ile dağıtık sistemin aynı anlama geldiği yanılgısıdır. Örneğin McDonald’s yönetim kurulunun olması ve tüm çalışanların ona bağlılığı merkezi sistemdir. McDonalds’ın tek bir yerden değil de dünyanın birkaç farklı noktasından yönetilmesi ancak hala içeride bir hiyerarşinin bulunması dağıtık sistemdir. McDonald’s yönetim kurulunun, çalışanlarının, müşterilerinin McDonald’s adına alınacak kararlarda eşit söz hakkına sahip olması ise merkeziyetsizliktir.

Başka bir şekilde yetki, görev ve sorumluluğun merkezi konumdan uzaklaştırılması da denilebilir. Temel ilke, bankalar gibi üçüncü tarafları finansal sistemden çıkarıp maliyet ve işlem sürelerini azaltmaktır. Örneğin bir işlemi gerçekleştirme süresi bankalarda bir gün kadar sürerken -bu süre mesai saatlerine ve resmi tatillere göre daha da uzayabilir- Bitcoin’de 10 dakika, Ethereum’da 13 saniye ila 5 dakika arasındadır. Ayrıca finansal şirketler, işlemleri gerçekleştirmek için müşterilerden ücret alır çünkü sistemi sağlayabilmek adına buna ihtiyaçları vardır.

Peki, merkezi bankalarla merkeziyetsiz kriptolar başka hangi yönlerden ayrılıyor, gelin birlikte bakalım:

Merkeziyetsizliğin artıları

• Kullanıcılar işlemlerin tam kontrolüne sahiptir.

• İş birliği ve yenilikçilik kültürünü teşvik eder.

• Şeffaftır (Çoğu zaman): Herkesin erişimine açıktır ve herkes tarafından görülebilir.

• Çalışmama süresi azalır (Yine çoğu zaman): Tek bir noktaya bağlı olmadığından olası bir arızada bir nokta çalışmazsa diğerleri açığı kapatabilir.

Merkeziyetsizliğin eksileri

• Merkezi olmayan sistemler anonim yapıları sebebiyle suçluları kendine çekebilir.

• Uzlaşı zorluğu: Merkezi olmayan bir sistemde, herkes konu hakkında söz sahibidir. Bu durumda demokrasi karmaşık bir hâl alabilir.

Merkeziliğin artıları

• Tek veya küçük bir kontrol noktası vardır.

• Kesin bir emir-komuta zincirine sahiptir.

• Liderler daha net vizyon sağlayabilir.

• Karar vermek basittir.

Merkeziliğin eksileri

• Kötü liderlere karşı savunmasızdır.

• Merkeziyetsiz borsalara göre daha yüksek değişim ücreti vardır.

• Kullanıcılar anonim değildir.

• Güven sorunları yaşanabilir.

• Tek bir noktanın olması bazı durumlarda başarısızlığı doğurabilir.

Görüldüğü üzere aynı maddeler bizim istek ve ihtiyaçlarımıza göre avantaj veya dezavantaj sınıfına girebilir. Merkezi ve merkezi olmayan sistemleri daha iyi kıyaslamak için aşağıdaki tabloya göz atabilirsiniz:

Unutmamamız gereken bir diğer kısım ise merkeziyetsizliğin amaç değil, araç olduğudur. Amaçlarımıza ulaşacağımızı vadeden bir araç. Peki bize ne vadediyor?

1. Güvenmeye gerek yok: Merkeziyetsiz bir sistemde hiç kimsenin başka birini tanıması veya ona güvenmesi gerekmez çünkü ağdaki her üye, dağıtılmış bir defter biçiminde tam olarak aynı verilerin bir kopyasına sahiptir. Bir üyenin defteri herhangi bir şekilde değiştirilirse veya bozulursa ağdaki üyelerin çoğunluğu tarafından reddedilir.

2. Zayıf noktaları azaltır: Diğer sistemlerde sıklıkla karşımıza çıkan iyi hizmet için yeterli teşviklerin olmaması, periyodik kesintiler, usulsüzlük vb. sorunlarla burada karşılaşmayız.

3. Hata toleransı: Hata toleransı, bir sistemin bir veya daha fazla bileşenlerinin arızalanmasına rağmen kesintisiz çalışmaya devam edebilme yeteneğidir. Tahmin edebileceğiniz üzere merkeziyetsizlikte hata toleransı oldukça fazladır.

4. Saldırı dayanıklılığı: Merkezi veya dağıtık bir sisteme saldırı yapmak istiyorsanız bir ya da birkaç sunucuya saldırı yapmanız gerekir. Bu durumda kaynaklarınızı verimli kullanırsanız minumum maliyetle maksimum zararı verebilirsiniz. Hatta sistemin bir açığını bulduğunuz anda hassas bilgilerin tutulduğu bir yer veya kritik işlemlerin yapıldığı bir yere çok kolay bir şekilde saldırı düzenleyebilirsiniz. Merkeziyetsiz bir sisteme saldırmak istediğinizdeyse tek bir nokta olmadığı için tüm ağa saldırmanız gerekir ve bu durumda sonucun istediğiniz gibi olması neredeyse imkansızdır.

Son olarak, merkeziyetsiz bir sistemde herhangi bir muhatabınız olmadığı için bu sistemleri kapatmak çok zordur. Mahkeme kapatmak istese dahi tebligat gönderebileceği bir adres bulamaz, haliyle de kapatamaz.

Bugün merkeziyetsizliğin ne olduğunu, artılarını ve eksilerini incelemiş olduk, umarım faydalı olmuştur. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere 👋🏻.