Trader JOE'nun Likidite Defteri ve Uniswap v3'ün Avantajlarını ve Farklılıklarını Keşfedin
Son dönemlerde DeFi dünyasında fırtınalar estiren, yenilikçi bir likidite havuzu tasarımı olan Trader JOE’nun Likidite Defteri (Liquidity Book) hakkında duyduklarınızı merak ediyor musunuz? Yalnız değilsiniz. Likidite Defteri, Ağustos ayından beri Avalanche blokzinciri üzerinde mevcut olmasına rağmen, pek çok DeFi kullanıcısı, yakın zamanda Arbitrum ağına genişlemesiyle Likidite Defteri'ni keşfetti. “Likidite Defteri nedir? Nasıl içine dalabilir ve kullanabilirsiniz? LB’yi diğer konsantre likidite seçeneklerinden farklı kılan neler var?” gibi aklınızda srular dolanıyorsa bu makale sizin için hazırlandı. Bu soruları cevaplamaya ve Likidite Defteri'ni Uniswap v3 ile karşılaştırmaya çalışacağım. Daha da derine inmek isterseniz, ileri düzey Likidite Defteri stratejilerini ele alacak sonraki makaleleleri kaçırmamak için bültene ücretsiz abone olabilirsiniz.
Merkezsiz Finans’ın (DeFi) erken günlerinde önemli bir yenilik olan “x*y=k” formülünden bu yana, otomatik piyasa yapıcısı (AMM) tasarımlarında pek az yenilik yapıldı. Zamanla başka Curve ve Balancer tarafından tasarlanan yeni AMM’ler de ortaya çıkmasına rağmen merkezi emir defteri borsaları (CLOB'lar) kadar sermaye verimli olamadılar. Sonrasında Uniswap v3 ile konsantre likiditeyi tanıtarak CLOB’lara sermaye verimliliği konusunda neredeyse rakip olabilecek bir ürün tanıttı. AMM'ler, bence DeFi'nin en önemli parçaları çünkü merkezi bir emir defterine ihtiyaç duymadan merkezsiz borsaların kullanıcılara likidite sağlamasını mümkün kılıyorlar. DeFi’ye girişte de kullancıların etkileşime geçtiği ilk akıllı kontrat/uygulamalar da genellikle AMM’ler oluyor.
Uniswap v3 modeli ile, AMM'ler ve CLOB'ların unsurlarını birleştiren bir hibrit model geliştirdi. Uniswap v3 modeli v2 modelindeki 0 ila sonsuz arasına eklenen likidite yerine, likidite sağlayıcıların (LP'lerin) likidite eklemek istedikleri belirli bir fiyat aralığını belirlemelerine izin verdi. Bu yaklaşım, sermaye verimliliğini artırmakta oldukça başarılı olsa da hala bazı problemleri beraberinde taşımakta. Makalenin ilerleyen bölümlerinde bu problemleri de tartışacağız.
LB’yi UniV3 ile Kıyaslamak
Uniswap v3'ün piyasaya sürülmesinden yaklaşık bir buçuk yıl sonra, Trader JOE kendi CLMM (concentrated liquidity market maker) modeli olan Liquidity Book'u tanıttı. Bu, "modüler likidite" (bunu ben uydurdum açıkçası, sdjksdjk) olarak da tanımlanabilecek, yoğunlaştırılmış bir likidite tasarımıdır. Trader JOE ekibi, rekabetçi bir tasarım oluşturmak için Uniswap v3'ü yakından incelemiş gibi görünüyor. Likidite Book, hem işlemcilerin hem de likidite sağlayıcıların faydalandığı yeni ve geliştirilmiş bir AMM tasarımıdır.
Likidite Defteri’nde, likidite sağlayıcıları, UniV3 modelindeki gibi, likidite sağlamak istedikleri token çiftini seçebiliyor ve işlem ücretlerinden pay almak istedikleri herhangi bir fiyat aralığını belirleyebiliyorlar. İşlem yapan traderlar da aynı fiyat değerinde veya "kutu (bin)" içerisinde fiyat etkisine maruz kalmadan işlem yapabiliyor. Fiyat etkisi, aktif kutunun (bin) veya fiyat değerinin değiştiği durumlarda ortaya çıkabilir. Başlangıçta LB’nin UniV3’e benzediği düşünelebilir ancak aralarında bazı önemli yenilikler ve farklılıklar bulunmaktadır.
1- Token Standartı
UniV3, LP pozisyonlarını tanımlamak ve ayrıştırmak için likidite tokenları olarak NFT'leri (ERC-721 token standardı) kullanırken, Trader JOE'nun LB'si, LB için özel olarak oluşturulmuş farklı bir token standardı kullanır. Bu token standardı, ERC-1155'e (Çoklu NFT’ler) daha çok benzer. Bu iki standartın getirdiği farklılıklar, avantajlar ve dezavantajlar nelerdir diye soruyor olabilirsiniz. Hadi bunları ele alalım.
- Gaz Verimliliği
Likidite Defteri’ni kullanmanın potansiyel bir sorunu, gaz verimliliğidir. LP pozisyonları için kullanılan ERC-1155 token standardı, basılması gereken yüksek sayıda token nedeniyle önemli miktarda gaz gerektirir. Buna karşılık, Uniswap v3, yalnızca bir NFT'yi LP’yi temsil etmek için basar dolayısıyla çok daha az gas fee harcar.
Burda bir parantez eklemek istiyorum: Uzun süreli kullanımda, aynı token çiftindeki LB pozisyonunu yönetmek, Uniswap v3'teki her pozisyon için ayrı üretilen ve birleştirilemeyen NFT pozisyonlarını yönetmekten daha uygun olabilir. Çünkü UniV3’ün aksine LB’de, farklı fiyat aralığı seçilerek oluşturulmuş pozisyonlar dahi birleştirilerek gösterilir, kullanılır.
2- Likidite Tipi
İkinci paragrafta, "Konsantre Likidite" yerine Likidite Defteri’ni "Modüler Likidite" olarak tanımlamayı tercih edeceğimi söyledim ve şimdi nedenini açıklamaya çalışacağım.
- Fiyat Belirleme Türü; Tickler ve Kutular (Bins)
Liquidity Book, fiyatları tanımlamak için tickyerine "kutuları (bins)" kullanarak likiditeyi fiyatlara dağıtır. UniV3 ise tickleri kullanır ve likiditeyi bir aralıkta "yoğunlaştırır". Likidite sağlayıcılar, Likidite Defteri üzerinde kendilerine ait daha komplike stratejiler oluşturmak için bu kutuları kullanabilirler. Muhtemelen UniV3 için de aynı şeyin geçerli olduğunu düşünebilirsiniz, ancak hatırlayın, UniV3'teki farklı pozisyonlar aynı havuzda bile olsa farklı NFT'ler ile ifade ediliyor oysa Likidite Defteri’nde kutular birleştirilebiliyor. Bu nedenle birden fazla stratejiyi aynı fiyat çiftinde birleştirebilir, ayrıştırabilir ve farklı stratejiler geliştirebilirsiniz.
Her bir fiyat kutusunu bir nevi Lego parçası gibi düşünebilirsiniz; bu Lego parçalarıyla bir kule inşa edebilir veya derin bir havuz oluşturabilirsiniz. Modüler Likidite terimini kullanmamın temeli aslında buydu. Lego parçaları olarak düşünebileceğiniz modülleriniz var ve onları bir araya getirerek istediğinizi inşa edebilirsiniz.
Ayrıca, kutuları bir emir defteri gibi de düşünebilirsiniz. Dolmak için bekleyen bazı emirler kutularda bulunuyor. Tek farkı burada limit emriniz dolduğunda emriniz kaldırılmıyor, emirler LP sağlayıcı tarafından kaldırılıncaya kadar orada trade edilebilir halde bekliyor.
- Likidite Pozisyonunun Kontrolü
Likidite Defterinin modüler tasarımı, likidite sağlayıcılara, pozisyonlarını Uniswap v3'te olduğundan daha ayrıntılı bir şekilde kontrol etme imkanı sunar. Likidite Defteri kullanan bir likidite sağlayıcı, pozisyonunu bir aralıkta düzenlemek yerine belirlediği tekil bir kutuda dahi düzenleyebilir. Bu da LP’nin en küçük parçasında dahi müdahaleyi mümkün kılıyor.
- Fiyat Yansıması / Fiyat Gösterimi
İlk önce “Fiyat Yansıması”(price reflection) kavramını açıklayalım. CLOB (merkezi emir deftei) tabanlı borsalarda fiyat değişimini veya bid-ask değerlerini kontrol ederseniz belli bir ondalıkta değişim yaşandığını görürsünüz. Örneğin; AVAX/USDC çiftini ele alalım. Avax fiyatı borsada 10,001 olarak gözüküyor diyelim. Bu fiyat alım-satım ile 10,002 veya 9,999 gibi değerleri alabiliyor. Bunu sağlayan borsanın teknik altyapısı. Fiyat kutusu kullanırken ise bu değer yanlızca önceden belirlenmiş değerlere denk gelebiliyor. Yine AVAX/USDC çifitini ele alırsak eğer, 100bps bir pool varsa fiyat sadece %1’lik atlamalar yapabiliyor. Bu konuyu ilerideki makalelerde daha ayrıntılı işleyebiliriz.
Uniswap v3'ün tickler ve sabit ürün formülü kullanımı, fiyat eğrisinde daha geniş bir fiyat aralığına izin veriyor. Buna karşılık, Liquidity Book, kutuların fiyatını önceden tanımlıyor ve fiyat yalnızca kutuların değerini alabiliyor, ayrı kutular arasındaki değeri alamıyor. Bu durum, Uniswap v3'ün fiyat yansıması için daha etkili bir çözüm olduğunu gösteriyor.
- Fiyat Etkisi
Fiyat etkisi, x*y=k formülünü kullanan ilkel otomatik piyasa yapıcı (AMM) modellerinde yaygın bir sorundur. Fiyat etkisini azaltmak için, bu AMM'ler derin likiditeye ihtiyaç duyar, yani belirli bir varlık için büyük bir arz ve talep olması gerekmektedir. Liquidity Book ve Uniswap v3, fiyat etkisini azaltmada etkili olmakla birlikte, Liquidity Book bunu kutu seviyesinde tamamen ortadan kaldırır.
Liquidity Book'ta, varlıklar token X ve token Y olarak kutulara dağıtılır. Aktif kutu, hem token X'i hem de token Y'yi içerirken, üst kutular sadece token X'i ve alt kutular sadece token Y'yi içerir. Fiyatın değişmesi için, aktif kutudaki tokenlardan birinin tükenmesi gerekmektedir; bu noktada fiyat bir sonraki kutuya geçecektir. Bu, fiyat etkisinin sadece aktif kutu değiştiğinde meydana geldiği anlamına gelir, traderlar aynı kutuda işlem yaparken fiyat etkisine maruz kalmaz.
Bu kavramı anlatmak için, örnek olarak ETH ve USDC likidite havuzunu ele alalım. Eğer aktif kutu hem ETH hem de USDC içeriyorsa ve traderlar o kutuda alım satım yapıyorsa, fiyat etkisine maruz kalmayacaklardır. Ancak, traderlar büyük miktarda ETH'yi USDC karşılığında satarlarsa, aktif kutudaki USDC tükenebilir ve bu durumda fiyat bir sonraki kutuya geçecek ve aktif kutu değişecektir. Dolayısıyla değişim miktarı kadar bir fiyat etkisi sadece bu durumda söz konusu olur.
3- Formülasyon
UniV3’de aralık belirlenerek "x*y=k" sabit ürün formülünün bir varyasyonu kullanılıyor. Likidite sağlayıcıları, sermayeleri için bir aralık belirliyor ve bu aralıktaki fiyat değişirken aralık içerisindeki token çiftleri birbirine dönüşüyor. Fiyat aralık dışına çıktığında da likidite sağlayıcılarının elinde tokenlardan sadece biri kalıyor. Benzer bir durum Likidite Defteri için de geçerli, ancak Likidite Defteri tasarımında kutularda sabit toplam formülü "x+y=k" kullanılıyor. Peki bu iki farklı formül ne gibi avantajlar veya dezavantajlar sunuyor?
LP'deki Token Dağılımları
Bir likidite sağlayıcı olarak UniV3'te belirli bir aralıktaki token oranını seçemiyorsunuz. "Likite Ekle" sayfasında aralığı ve Token X miktarını girerseniz, sistem Token Y miktarını kendisi hesaplayıp belirliyor. Ancak Likidite Defter’inde sermayenizi istediğiniz gibi bölebiliyor ve tokenları istediğiniz oranda tekleyebiliyorsunuz.
Diyelim ki 1.000 birim değerinde tokenınız var ve hem UniV3 hem de LB için ETH-USDC çiftine 1.200-1.250 fiyat aralığında sermaye koymak istiyorsunuz.
1-UniV3, oranı hesaplıyor ve belirlenen miktarlarda her iki tokenı aralığa koyuyor.
2- LB ise aralık fark etmeksizin istediğiniz miktarda token koymanıza izin veriyor ve daha sonra bu tokenları kutular arasında dağıtıyor.
- Sermaye Verimliliği
Bu seviyede, her ikisi de benzersiz tasarımlarıyla sermaye verimliliği için iyi çözümlerdir. Sadece şunu söyleyebilirim ki, sabit ürün formülü dar bir aralıkta bile fiyat etkisi yaratırken, sabit toplam formülü herhangi bir fiyat etkisi yaratmıyor. Bu da onu işlemciler için daha tercih edilebilir kılıyor.
4- Geçici Kayıp (Impermanent Loss)
Likidite Defteri (LB) ve Uniswap v3 (UniV3), likidite sağlayıcıları (LP'ler) için geçici kayıp (IL) riskini kontrol etmeye yardımcı olacak özellikler sunuyor. Bu özellikler şunları içerir:
1- Aralık tabanlı likidite sağlama: Hem LB hem de UniV3, likidite sağlayıcıların varlıklar arasında sabit bir orana bağlı kalmaksızın bir aralıkta likidite sağlamasına olanak tanıyor. Bu sayede strateji belirlenip LP'lerin piyasa hareketlerine karşı maruziyetini azaltmalarına ve IL riskini minimize etmelerine yardımcı oluyorlar.
- Likidite Defteri
1- Volatilite Toparlayıcısı (Volatility Accumulator): LB içerisinde piyasa oynaklığını ölçebilen ve buna tepki olarak traderlardan alınan işlem ücretlerini arttırıp azaltabilen bir algoritma bulunuyor. Yüksek oynaklık dönemlerinde ücretleri artıran ve sakin dönemlerde azaltan, oynaklık toplayıcısı sayesinde LP'lerin IL riski de minimize edilebiliyor.
2- Kademeli İşlem Ücretleri: LB’de aynı zamanda işlem ücretleri kademeli olarak sunuluyor. Likidite eklenen havuzlar TJ ekibinin belirlediği farklı işlem ücretlerine sahipler. Mesela volatiliesi yüksek bir havuz traderlardan %1 işlem ücreti alırken sabit tokenların içerisinde bulunduğu bir havuz ($USDC-$USDT) %0,05 işlem ücreti belirlenebiliyor. Ancak bu işlem ücretleri TJ çekirdek ekibi tarafından belirleniyor, ilk aşamada istenildiği gibi değiştirilemiyor.
Yakın zamanda TJ ekibi izin gerektirmeden herhangi bir kullanıcının da LB üzerinde havuz oluşturmasına olanak tanımaya başladı. Yani LB artık permissionless bir yapıya geçti. Bu sayede takımın belirleyip açtığı havuzlar dışında da istenilen token çiftlerinde havuz açılabiliyor, işlem ücreti oranları ve kutu kademeleri de istenildiği gibi ayarlanabiliyor.
- Uniswap v3
1- Kademeli İşlem Ücretleri: UniV3, LP'lerin üç farklı ücret seviyesinden birini seçmelerine olanak tanır: %1, %0.3 veya %0.05. Bu, LP'lerin piyasa hareketlerine karşı maruziyetini azaltmalarına ve IL riskini minimize etmelerine olanak sağlıyor. Bu üç seviyeden başka seçenek yoktur. Ayrıca, yüksek oynaklık dönemlerinde daha yüksek ücretler talep etmek için LB'nin volatilite toparlayıcısı benzeri bir algoritmaya da sahip değiller.
Genel olarak, hem Likidite Defteri hem de Uniswap v3, geçici kaybın riskini azaltmak için mekanizmalar sunuyor, ancak bu mekanizmaların belirli piyasa koşullarına ve likidite sağlayıcılarının kullandığı stratejilere bağlı olarak etkinliği değişebiliyor. Gün sonunda geçici kayıp hala bir gerçek olarak karşımızda ve bundan korunmanın yolu protokollerden değil kullanıcıların yaratacağı stratejilerden geçiyor.
5- Havuz Oluşturma
Trader JOE, bu yazının orjinalini yazdığım sırada Likidite Defteri platformunda rastgele havuzların oluşturulmasına henüz izin vermiyordu. Bununla birlikte, ekip o dönem $JOE token sahiplerine karar verme yetkisi veren bir yönetişim modeli getirmiş burada yapılan oylama ile eklenebilecek token çiftleri belirlenebilir hale gelmişti.
Öte yandan, Uniswap UniV3 platformunda istenildiği gibi bir havuzun oluşturulmasına izin verir, bu da benim görüşüme göre daha merkeziyetsizdir, ancak pek çok kişinin bildiği gibi UniV3'te düşük hacimli tokenlarla alım-satım duvarı oluşturarak token fiyatları manipüle edilebiliyor. Bu, traderların zarar görmesine neden olabiliyor. Bu durumu piyasa riski ve #DYOR (kendi araştırmanı yap) konusu olarak değerlendiriyorum. Traderların herhangi bir platformda işlem yaparken potansiyel risklerin farkında olmaları ve kendi araştırmalarını yapmaları önemli.
Sonuç olarak, Trader JOE'nun Likidite Defteri diğer AMM tasarımlarına göre pek çok avantaj sunuyor. Likidite sağlayıcıları için istedikleri herhangi bir fiyat aralığını seçip likidite sağlamalarına izin vermek ve traderlara aynı fiyat kutusunda veya "bin" içinde fiyat etkisi yaşamadan işlem yapabilmeleri sağlamak bunlardan bazıları. Ayrıca, LP pozisyonları için ERC-1155 tokenlarının kullanılması diğer protokollerle daha fazla müşterek ilişki kurma olanağını arttırıyo ve volatilite toparlayıcısına dayalı değişken işlem ücreti modeli likidite sağlayıcılarını yüksek volatilite dönemlerinde dahi likidite sağlama konusunda teşvik ediyor. Likidite Defteri’nin gaz verimliliğiyle ilgili bazı endişeler olsa da, genel olarak tasarım DeFi alanında güçlü bir aday gibi görünüyor ve hem traderlar hem de likidite sağlayıcılar için düşünmeye değer bir seçenek olarak karşımıza çıkıyor.
Orjinal Metin;
https://tervelix.substack.com/p/unleashing-the-power-of-trader-joes
Kaynaklar;
1- https://www.reddit.com/r/ethereum/comments/55m04x/lets_run_onchain_decentralized_exchanges_the_way/
2- https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/2111/2111.09192.pdf
3- https://uniswap.org/whitepaper-v3.pdf
4- https://avaxholic.com/how-does-liquidity-book-work-the-different-with-v3-of-uniswap/
5-
6-